ئیدیعا claim یا بانگەشە چییە؟
قسەکردن و دەربڕینێکە، کە دەبێت بەڵگەی دروستی بۆ بهێنرێتەوە. جۆرێک بەرپرسیارییەتیشە بۆ بانگەشەکەر/ئیدیعاکەر و دەبێت لەئەستۆی بگرێت. هەمیشەش بەرپرسیارییەتی سەلماندن دەکەوێتە سەرشانی ئەوەی دەیڵێت یا دەیکات.
بەرباس
ئێمە لە هەموو وتوێژێکی ڕۆژانە توشی جۆرێک لە ”ئیدیعا” دەبینەوە. جا ئەوە بەستنەوەی ڕووداوێکە بە هۆکاری تری هەمان زنجیرە و پەیوەستەوە. یاخود بەستنەوەی بیروڕایەکی دیاریکراوە و دەیبەستێتەوە بە ئەنجامێکەوە، کە ئەو ڕاستەکە یا شیاوەکەیە. بەڵام وەکو دەزانین هەر بابەتێکی لەو شێوەیە، گەر لە فیزیا، کیمیا یا بیرکاری توشمان ببێت. ئەوە دەچین بەدوای شیکارە و هۆیەکەی دەگەڕێیین بەپێی ”موسەلەمات” ڕێککەوتووکراوەکان لەسەری. بۆئەوەی ئەوەندە لەسەر پێناسە و شێوەکەی نەڕۆین، دەچین بۆ لای کۆمەڵێک نمونەی ئاسان لە تێگەیشتن.
ئیدیعای ئەرێنی affirmative
ئیدعای ئــەرێنی، واتا گرێدانی ڕووداو بە هۆکارەکانی و بەستەوەنی هۆکار و ڕووداو بە زنجیرەیەکی دانەپەچڕاو و ئەقڵانی. لێرەدا مەبەست لەوەیە هۆکاری ڕووداوەکە هیچ نەبێت ناسراو بێت پێشتر و بزانیت دەشێت یاخود شیاوی ڕوودانە. بە نمونە: ئاگرکەوتنەوە لە ماڵێک (بەهۆی تەقینەوەی سۆپای نەوت. یاخود بە هۆی شۆرتێکی کارەبایی) ئەو دوانە هەریەک ”دەتوانن” هۆکاری ئاگرکەوتنەوە بن، گەر بەڵگەی ڕوودان دۆزرایەوە (لەڕووی تیۆرییەوە).واتا بوونی بونیاتی کێبڵی کارەبا و تەزوو لە ماڵەکەدا یاخود بوونی سۆپای نەوت و سوتەمەنییەکە هەمان شت.
ئیدیعای نەرێنی negative claim
لێرەدا دوو جۆری سەرەکی باومان هەیە، کە جیاکردنەوەیان لەیەکتری ئەوپەڕی گرنگە. ئەویش:
ئیدیعای نەرێنی (دیاریکراو)
ئەگەر لێدوانەکە و ڕاستییەکان یەک نەگرن، ئەوا پێدراوێک یا دراوەیەکی ناڕاست یان خەیاڵی چەوت هەیە. ئەگەر بە زانیاری تەواو لەسەر ڕاستییەکان، بتوانرێت مشتومڕ لەسەر ئەوە دروست بکرێت کە ئایا جەختکردنەوەکە ڕاستە یان هەڵەیە، ئەوە جۆرێک لە وتوێژی بەرهەمدار دەخاتەوە. واتا ڕەتکردنەوەی ئاگرکەوتنەوەی ماڵەکەی سەرەوە. یاخود ڕەتکردنەوەی ڕوودانی هۆکار و لەدوای یەکەکان بۆ ئاگرکەوتنەوە بەنمونە: ماڵەکە هیچ کێبڵێکی کارەبای تێدا نییە. یان ماڵەکە لە بنەڕەتەوە هەر سۆپایان لەوەیە نەبووبێت ..هتد. ئەمەش خەیاڵی و (مێتافیزیکی) نییە. بەڵکو دەتوانیت بچیت و ماڵە دیاریکراوەکە ببینی و دڵنیا بیتەوە لەم (ئیدیعایە). ئەمەش گومانێکی بەرهەمدار دەخاتەوە و خەمخۆری و لێکۆڵینەوە دروستر دەکات لەو کارەساتە (ماڵ سووتان).
ئیدیعای نەرێنی (شاراوە)
واتا وابەستکردنی ئاگرکەوتنەوە بە هۆکارێک، کە نەتوانیت نە بۆی بچیت و بیبینی و نە پێکەوە گرێی بدەیت. وەکو (جن و جانەوەر بەنزینیان کردووە بە ماڵەکەدا. یاخود گیاندارێک هەیە لەدەرەوەی زادەی ئەقڵ و هۆشیاری ئێمەوە گڕی بەدەم فڕێداوەتە ناو ماڵەکەوە). لێرەدا دەتوانیت بە باشترین نمونەی مەولانا ڕەسڵەوە گرێی بدەیت، کە ئەویش قۆرییە چاییەکەیەی ڕەسڵ Russell’s teapot (زیاتر دەربارەی ڕەسڵ بەکوردی لە بڵۆگی هاوڕێ لایەق حەمە هەیە). ئەم جۆرە بانگەشە نەرێنی و شاراوەیە زۆرترین خەڵکی ئاینی و بیردۆزی پیلانگێڕییەکان بەکاری دەهێنن بۆ سەلماندنی (ئیدیعاکانیان). لە هەمووشیاندا بەنزیکەیی دەیبەستنەوە بە هێزە نادیارەکانی سروشت وەکو فەلسەفەی بوزا و ئاینی هیندۆسی. لە لای ئاینە گرووپکراوەکان بەناوی ”ئیبراهیمییەکان؟” ناسراوە بە غەیبیات یا پشتەوەی سروشت و مادەوە.
* ئاینە ئیبراهیمییەکان: ناوێکی پێدراوە بە هەموو ئەو ئاینانەی لە جولەکەوە یاخود تەناخەوە سەرچاوەی گرتووە. ئەوان یەکەم کەسن کەسایەتی ”ئیبراهیم” وەکو هاوەڵی یەهوا دەرکەوتووە. بەڵام ئەوان دژی ئەوەن مەسیح/ڕزگارکەر هاتبێت و پێیان وایە ئیسلامیش جۆرێک ”هەرطەقەیە”ی مەسیحی نەسطوری و ئەیبیونۆنییە. هەمان کات مەسیحییەکانیش هەمان شت بۆ جولەکە و ئیسلام. وە ئیسلامیش پێی وایە ئەم کۆتاییانە ”خاتەمەیە” وەشاندنێکی ئەسڵی ئەوانە. بەڵکو دەڵێت دەستکاریکراو و گومڕان.واتا کەسیان ڕازی نین لەڕووی عەقیدەوە ئەوانی تر ئاینی دروست و ئەسڵی بن
